पालि भाषेतील विभक्ती उदाहरणे

1. प्रथमा (कर्ता) – एकवचन (बुद्धो) आणि बहुवचन (बुद्धा)

उपयोग: प्रथमा विभक्ती कर्त्याचे (Subject) कार्य दर्शवते. येथे बुद्धो (एकवचन) आणि बुद्धा (बहुवचन) यांचा उपयोग कर्ता म्हणून होतो.

एकवचन (बुद्धो):

1. बुद्धो धम्मं देसेति। मराठी अर्थ: बुद्ध धम्म शिकवतात. उपयोग: बुद्धो (कर्ता) धम्म शिकवण्याची क्रिया करतो.
2. बुद्धो सङ्घं रक्खति। मराठी अर्थ: बुद्ध संघाचे रक्षण करतात. उपयोग: बुद्धो (कर्ता) संघाचे रक्षण करतो.
3. बुद्धो जनेसं सुखं देति। मराठी अर्थ: बुद्ध लोकांना सुख देतात. उपयोग: बुद्धो (कर्ता) सुख देण्याची क्रिया करतो.
4. बुद्धो विहारे वसति। मराठी अर्थ: बुद्ध विहारात राहतात. उपयोग: बुद्धो (कर्ता) राहण्याची क्रिया करतो.
5. बुद्धो सत्यं भासति। मराठी अर्थ: बुद्ध सत्य बोलतात. उपयोग: बुद्धो (कर्ता) बोलण्याची क्रिया करतो.
6. बुद्धो मग्गं दस्सेति। मराठी अर्थ: बुद्ध मार्ग दाखवतात. उपयोग: बुद्धो (कर्ता) मार्ग दाखवण्याची क्रिया करतो.
7. बुद्धो दानं पसंसति। मराठी अर्थ: बुद्ध दानाची प्रशंसा करतात. उपयोग: बुद्धो (कर्ता) प्रशंसा करतो.
8. बुद्धो कम्मं पकासति। मराठी अर्थ: बुद्ध कर्म प्रकट करतात. उपयोग: बुद्धो (कर्ता) प्रकट करण्याची क्रिया करतो.
9. बुद्धो सावके संनादति। मराठी अर्थ: बुद्ध शिष्यांना प्रेरणा देतात. उपयोग: बुद्धो (कर्ता) प्रेरणा देण्याची क्रिया करतो.
10. बुद्धो लोकं तारेति। मराठी अर्थ: बुद्ध लोकांचा उद्धार करतात. उपयोग: बुद्धो (कर्ता) उद्धार करण्याची क्रिया करतो.

बहुवचन (बुद्धा):

1. बुद्धा धम्मं भासन्ति। मराठी अर्थ: बुद्ध (अनेक) धम्म बोलतात. उपयोग: बुद्धा (कर्ता) बोलण्याची क्रिया करतात.
2. बुद्धा सङ्घं पालेन्ति। मराठी अर्थ: बुद्ध (अनेक) संघाचे पालन करतात. उपयोग: बुद्धा (कर्ता) पालनाची क्रिया करतात.
3. बुद्धा जनेसं हितं करोन्ति। मराठी अर्थ: बुद्ध (अनेक) लोकांचे हित करतात. उपयोग: बुद्धा (कर्ता) हित करण्याची क्रिया करतात.
4. बुद्धा विहारेसु वसन्ति। मराठी अर्थ: बुद्ध (अनेक) विहारात राहतात. उपयोग: बुद्धा (कर्ता) राहण्याची क्रिया करतात.
5. बुद्धा सत्यं पकासन्ति। मराठी अर्थ: बुद्ध (अनेक) सत्य प्रकट करतात. उपयोग: बुद्धा (कर्ता) प्रकट करण्याची क्रिया करतात.
6. बुद्धा मग्गं देसेन्ति। मराठी अर्थ: बुद्ध (अनेक) मार्ग शिकवतात. उपयोग: बुद्धा (कर्ता) शिकवण्याची क्रिया करतात.
7. बुद्धा दानं सक्करोन्ति। मराठी अर्थ: बुद्ध (अनेक) दानाचा सन्मान करतात. उपयोग: बुद्धा (कर्ता) सन्मानाची क्रिया करतात.
8. बुद्धा कम्मं संनादन्ति। मराठी अर्थ: बुद्ध (अनेक) कर्माची प्रेरणा देतात. उपयोग: बुद्धा (कर्ता) प्रेरणा देण्याची क्रिया करतात.
9. बुद्धा सावके रक्खन्ति। मराठी अर्थ: बुद्ध (अनेक) शिष्यांचे रक्षण करतात. उपयोग: बुद्धा (कर्ता) रक्षणाची क्रिया करतात.
10. बुद्धा लोकं बोधेन्ति। मराठी अर्थ: बुद्ध (अनेक) लोकांना जागृत करतात. उपयोग: बुद्धा (कर्ता) जागृत करण्याची क्रिया करतात.

2. दुतीया (कर्म) – एकवचन (बुद्धं) आणि बहुवचन (बुद्धे)

उपयोग: दुतीया विभक्ती कर्म (Object) दर्शवते. येथे बुद्धं (एकवचन) आणि बुद्धे (बहुवचन) यांचा उपयोग कर्म म्हणून होतो.

एकवचन (बुद्धं):

1. अहं बुद्धं पस्सामि। मराठी अर्थ: मी बुद्धाला पाहतो. उपयोग: बुद्धं (कर्म) पाहण्याची क्रिया होते.
2. जना बुद्धं नमन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धाला नमस्कार करतात. उपयोग: बुद्धं (कर्म) नमस्काराची क्रिया होते.
3. सावको बुद्धं पुजति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धाची पूजा करतो. उपयोग: बुद्धं (कर्म) पूजेची क्रिया होते.
4. अहं बुद्धं सक्करोमि। मराठी अर्थ: मी बुद्धाचा सन्मान करतो. उपयोग: बुद्धं (कर्म) सन्मानाची क्रिया होते.
5. जना बुद्धं सावेन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धाला ऐकतात. उपयोग: बुद्धं (कर्म) ऐकण्याची क्रिया होते.
6. सावको बुद्धं अभिवादति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धाला अभिवादन करतो. उपयोग: बुद्धं (कर्म) अभिवादनाची क्रिया होते.
7. अहं बुद्धं भजामि। मराठी अर्थ: मी बुद्धाला भजतो. उपयोग: बुद्धं (कर्म) भजण्याची क्रिया होते.
8. जना बुद्धं पालेन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धांचे पालन करतात. उपयोग: बुद्धं (कर्म) पालनाची क्रिया होते.
9. सावको बुद्धं स्मरति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धाला स्मरण करतो. उपयोग: बुद्धं (कर्म) स्मरणाची क्रिया होते.
10. अहं बुद्धं वन्दामि। मराठी अर्थ: मी बुद्धाला वंदन करतो. उपयोग: बुद्धं (कर्म) वंदनाची क्रिया होते.

बहुवचन (बुद्धे):

1. जना बुद्धे पस्सन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धांना (अनेक) पाहतात. उपयोग: बुद्धे (कर्म) पाहण्याची क्रिया होते.
2. सावका बुद्धे नमन्ति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धांना नमस्कार करतात. उपयोग: बुद्धे (कर्म) नमस्काराची क्रिया होते.
3. जना बुद्धे पुजन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धांची पूजा करतात. उपयोग: बुद्धे (कर्म) पूजेची क्रिया होते.
4. अहं बुद्धे सक्करोमि। मराठी अर्थ: मी बुद्धांचा सन्मान करतो. उपयोग: बुद्धे (कर्म) सन्मानाची क्रिया होते.
5. सावका बुद्धे सावेन्ति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धांना ऐकतात. उपयोग: बुद्धे (कर्म) ऐकण्याची क्रिया होते.
6. जना बुद्धे अभिवादन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धांना अभिवादन करतात. उपयोग: बुद्धे (कर्म) अभिवादनाची क्रिया होते.
7. अहं बुद्धे भजामि। मराठी अर्थ: मी बुद्धांना भजतो. उपयोग: बुद्धे (कर्म) भजण्याची क्रिया होते.
8. सावका बुद्धे रक्खन्ति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धांचे रक्षण करतात. उपयोग: बुद्धे (कर्म) रक्षणाची क्रिया होते.
9. जना बुद्धे स्मरन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धांना स्मरण करतात. उपयोग: बुद्धे (कर्म) स्मरणाची क्रिया होते.
10. अहं बुद्धे वन्दामि। मराठी अर्थ: मी बुद्धांना वंदन करतो. उपयोग: बुद्धे (कर्म) वंदनाची क्रिया होते.

3. ततीया (करण) – एकवचन (बुद्धेन) आणि बहुवचन (बुद्धेहि, बुद्धेभि)

उपयोग: ततीया विभक्ती करण (Instrumental) दर्शवते, म्हणजे कोणत्या साधनाने/मुळे क्रिया घडते. येथे बुद्धेन (एकवचन)

आणि बुद्धेहि/बुद्धेभि (बहुवचन) यांचा उपयोग साधन/कारण म्हणून होतो.

एकवचन (बुद्धेन):

1. बुद्धेन धम्मो देसितो। मराठी अर्थ: बुद्धाने धम्म शिकवला. उपयोग: बुद्धेन (साधन) धम्म शिकवण्याची क्रिया होते.
2. बुद्धेन सङ्घं रक्खितं। मराठी अर्थ: बुद्धाने संघाचे रक्षण केले. उपयोग: बुद्धेन (साधन) रक्षणाची क्रिया होते.
3. बुद्धेन मग्गो दस्सितो। मराठी अर्थ: बुद्धाने मार्ग दाखवला. उपयोग: बुद्धेन (साधन) मार्ग दाखवण्याची क्रिया होते.
4. बुद्धेन जना बोधिता। मराठी अर्थ: बुद्धाने लोकांना जागृत केले. उपयोग: बुद्धेन (साधन) जागृत करण्याची क्रिया होते.
5. बुद्धेन सत्यं पकासितं। मराठी अर्थ: बुद्धाने सत्य प्रकट केले. उपयोग: बुद्धेन (साधन) प्रकट करण्याची क्रिया होते.
6. बुद्धेन दानं पसंसितं। मराठी अर्थ: बुद्धाने दानाची प्रशंसा केली. उपयोग: बुद्धेन (साधन) प्रशंसा करण्याची क्रिया होते.
7. बुद्धेन कम्मं संनादितं। मराठी अर्थ: बुद्धाने कर्माची प्रेरणा दिली. उपयोग: बुद्धेन (साधन) प्रेरणा देण्याची क्रिया होते.
8. बुद्धेन सावका रक्खिता। मराठी अर्थ: बुद्धाने शिष्यांचे रक्षण केले. उपयोग: बुद्धेन (साधन) रक्षणाची क्रिया होते.
9. बुद्धेन लोकं तारितं। मराठी अर्थ: बुद्धाने लोकांचा उद्धार केला. उपयोग: बुद्धेन (साधन) उद्धाराची क्रिया होते.
10. बुद्धेन सुखं दत्तं। मराठी अर्थ: बुद्धाने सुख दिले. उपयोग: बुद्धेन (साधन) सुख देण्याची क्रिया होते.

बहुवचन (बुद्धेहि/बुद्धेभि):

1. बुद्धेहि धम्मो देसितो। मराठी अर्थ: बुद्धांनी (अनेक) धम्म शिकवला. उपयोग: बुद्धेहि (साधन) धम्म शिकवण्याची क्रिया होते.
2. बुद्धेभि सङ्घं रक्खितं। मराठी अर्थ: बुद्धांनी (अनेक) संघाचे रक्षण केले. उपयोग: बुद्धेभि (साधन) रक्षणाची क्रिया होते.
3. बुद्धेहि मग्गो दस्सितो। मराठी अर्थ: बुद्धांनी (अनेक) मार्ग दाखवला. उपयोग: बुद्धेहि (साधन) मार्ग दाखवण्याची क्रिया होते.
4. बुद्धेभि जना बोधिता। मराठी अर्थ: बुद्धांनी (अनेक) लोकांना जागृत केले. उपयोग: बुद्धेभि (साधन) जागृत करण्याची क्रिया होते.
5. बुद्धेहि सत्यं पकासितं। मराठी अर्थ: बुद्धांनी (अनेक) सत्य प्रकट केले. उपयोग: बुद्धेहि (साधन) प्रकट करण्याची क्रिया होते.
6. बुद्धेभि दानं पसंसितं। मराठी अर्थ: बुद्धांनी (अनेक) दानाची प्रशंसा केली. उपयोग: बुद्धेभि (साधन) प्रशंसा करण्याची क्रिया होते.
7. बुद्धेहि कम्मं संनादितं। मराठी अर्थ: बुद्धांनी (अनेक) कर्माची प्रेरणा दिली. उपयोग: बुद्धेहि (साधन) प्रेरणा देण्याची क्रिया होते.
8. बुद्धेभि सावका रक्खिता। मराठी अर्थ: बुद्धांनी (अनेक) शिष्यांचे रक्षण केले. उपयोग: बुद्धेभि (साधन) रक्षणाची क्रिया होते.
9. बुद्धेहि लोकं तारितं। मराठी अर्थ: बुद्धांनी (अनेक) लोकांचा उद्धार केला. उपयोग: बुद्धेहि (साधन) उद्धाराची क्रिया होते.
10. बुद्धेभि सुखं दत्तं। मराठी अर्थ: बुद्धांनी (अनेक) सुख दिले. उपयोग: बुद्धेभि (साधन) सुख देण्याची क्रिया होते.

4. चतुत्थी (संप्रदान) – एकवचन (बुद्धाय, बुद्धस्स) आणि बहुवचन (बुद्धानं)

उपयोग: चतुत्थी विभक्ती संप्रदान (Recipient) दर्शवते, म्हणजे कोणासाठी/कशासाठी क्रिया केली जाते.

येथे बुद्धाय/बुद्धस्स (एकवचन) आणि बुद्धानं (बहुवचन) यांचा उपयोग प्राप्तकर्ता/उद्देश म्हणून होतो.

एकवचन (बुद्धाय/बुद्धस्स):

1. अहं बुद्धाय दानं देमि। मराठी अर्थ: मी बुद्धासाठी दान देतो. उपयोग: बुद्धाय (संप्रदान) दान देण्याची क्रिया होते.
2. जना बुद्धस्स पूजं करोन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धासाठी पूजा करतात. उपयोग: बुद्धस्स (संप्रदान) पूजा करण्याची क्रिया होते.
3. सावको बुद्धाय नमति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धासाठी नमस्कार करतो. उपयोग: बुद्धाय (संप्रदान) नमस्काराची क्रिया होते.
4. अहं बुद्धस्स सक्कारं करोमि। मराठी अर्थ: मी बुद्धासाठी सन्मान करतो. उपयोग: बुद्धस्स (संप्रदान) सन्मानाची क्रिया होते.
5. जना बुद्धाय कुसलं भजन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धासाठी कल्याणकारी कृत्य करतात. उपयोग: बुद्धाय (संप्रदान) कृत्य करण्याची क्रिया होते.
6. सावको बुद्धस्स धम्मं सावेति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धासाठी धम्म ऐकतो. उपयोग: बुद्धस्स (संप्रदान) ऐकण्याची क्रिया होते.
7. अहं बुद्धाय कम्मं करोमि। मराठी अर्थ: मी बुद्धासाठी कर्म करतो. उपयोग: बुद्धाय (संप्रदान) कर्म करण्याची क्रिया होते.
8. जना बुद्धस्स सुखं इच्छन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धासाठी सुखाची इच्छा करतात. उपयोग: बुद्धस्स (संप्रदान) इच्छा करण्याची क्रिया होते.
9. सावको बुद्धाय मालं देति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धासाठी माला अर्पण करतो. उपयोग: बुद्धाय (संप्रदान) माला अर्पणाची क्रिया होते.
10. अहं बुद्धस्स वन्दनं करोमि। मराठी अर्थ: मी बुद्धासाठी वंदन करतो. उपयोग: बुद्धस्स (संप्रदान) वंदनाची क्रिया होते.

बहुवचन (बुद्धानं):

1. अहं बुद्धानं दानं देमि। मराठी अर्थ: मी बुद्धांसाठी (अनेक) दान देतो. उपयोग: बुद्धानं (संप्रदान) दान देण्याची क्रिया होते.
2. जना बुद्धानं पूजं करोन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धांसाठी पूजा करतात. उपयोग: बुद्धानं (संप्रदान) पूजा करण्याची क्रिया होते.
3. सावका बुद्धानं नमन्ति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धांसाठी नमस्कार करतात. उपयोग: बुद्धानं (संप्रदान) नमस्काराची क्रिया होते.
4. अहं बुद्धानं सक्कारं करोमि। मराठी अर्थ: मी बुद्धांसाठी सन्मान करतो. उपयोग: बुद्धानं (संप्रदान) सन्मानाची क्रिया होते.
5. जना बुद्धानं कुसलं भजन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धांसाठी कल्याणकारी कृत्य करतात. उपयोग: बुद्धानं (संप्रदान) कृत्य करण्याची क्रिया होते.
6. सावका बुद्धानं धम्मं सावेन्ति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धांसाठी धम्म ऐकतात. उपयोग: बुद्धानं (संप्रदान) ऐकण्याची क्रिया होते.
7. अहं बुद्धानं कम्मं करोमि। मराठी अर्थ: मी बुद्धांसाठी कर्म करतो. उपयोग: बुद्धानं (संप्रदान) कर्म करण्याची क्रिया होते.
8. जना बुद्धानं सुखं इच्छन्ति। मराठी अर्थ: लोक बुद्धांसाठी सुखाची इच्छा करतात. उपयोग: बुद्धानं (संप्रदान) इच्छा करण्याची क्रिया होते.
9. सावका बुद्धानं मालं देन्ति। मराठी अर्थ: शिष्य बुद्धांसाठी माला अर्पण करतात. उपयोग: बुद्धानं (संप्रदान) माला अर्पणाची क्रिया होते.
10. अहं बुद्धानं वन्दनं करोमि। मराठी अर्थ: मी बुद्धांसाठी वंदन करतो. उपयोग: बुद्धानं (संप्रदान) वंदनाची क्रिया होते.