यमकवग्गो (Yamaka Vagga) – गाथा १ ते २०

यमकवग्गो (Yamaka Vagga) – गाथा १ ते २०

यमकवग्गो (Yamaka Vagga) – गाथा १ ते २०
गाथा १
मूळ पाली:
मनोपुब्बङ्गमा धम्मा, मनोसेट्ठा मनोमया।
मनसा चे पदुट्ठेन, भासति वा करोति वा।
ततो नं दुक्खमन्वेति, चक्‍कंव वहतो पदं॥
मराठीत अर्थ:
सर्व धम्मे (गोष्टी) मनाने प्रेरित असतात, मन हेच सर्वश्रेष्ठ आहे आणि मनाने बनलेले आहे. जर मन दूषित (वाईट) असेल आणि त्या दूषित मनाने व्यक्ती बोलते किंवा कृती करते, तर त्याला दुःख अनुसरते, जसे रथाचा चाक बैलाच्या पायाच्या मागे जाते.
शब्दार्थ:

मनोपुब्बङ्गमा (Manopubbaṅgamā): मनाने प्रेरित (‘मनो’ = मन + ‘पुब्बङ्गमा’ = पुढे जाणारे).
धम्मा (Dhammā): गोष्टी, घटना, धम्म.
मनोसेट्ठा (Manoseṭṭhā): मन सर्वश्रेष्ठ (‘सेट्ठा’ = सर्वोत्तम).
मनोमया (Manomayā): मनाने बनलेले.
मनसा (Manasā): मनाने.
चे (Ce): जर.
पदुट्ठेन (Paduṭṭhena): दूषित, वाईट.
भासति (Bhāsati): बोलतो.
वा (Vā): किंवा.
करोति (Karoti): करतो.
ततो (Tato): त्यामुळे.
नं (Naṃ): त्याला.
दुक्खं (Dukkhaṃ): दुःख.
अन्वेति (Anveti): अनुसरतो.
चक्‍कंव (Cakkaṃva): चाकाप्रमाणे (‘चक्‍कं’ = चाक + ‘व’ = प्रमाणे).
वहतो (Vahato): वहन करणारा (बैल).
पदं (Padaṃ): पाय, पाऊल.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

मनोपुब्बङ्गमा, मनोसेट्ठा, मनोमया: संयुक्त शब्द, विशेषणे, पुंल्लिंगी/नपुंसकलिंगी, प्रथमा विभक्ती, बहुवचन.
मनसा, पदुट्ठेन: ‘मनस्’ (मन), ‘पदुट्ठ’ (दूषित), तृतीया विभक्ती, एकवचन.
भासति, करोति, अन्वेति: ‘भासति’ (बोलणे), ‘करोति’ (करणे), ‘अन्वेति’ (अनुसरणे), वर्तमानकाळ, एकवचन.
चक्‍कंव: ‘चक्‍कं’ (चाक), नपुंसकलिंगी + ‘व’ (प्रमाणे).
वहतो: ‘वहति’ (वहन करणे), षष्ठी विभक्ती, एकवचन.

महत्त्व:
मन हेच सर्व कर्मांचे मूळ आहे. दूषित मनामुळे वाईट कर्मे होतात, ज्यामुळे दुःख मिळते.

गाथा २
मूळ पाली:
मनोपुब्बङ्गमा धम्मा, मनोसेट्ठा मनोमया।
मनसा चे पसन्‍नेन, भासति वा करोति वा।
ततो नं सुखमन्वेति, छायाव अनपायिनी॥
मराठीत अर्थ:
सर्व धम्मे मनाने प्रेरित असतात, मन सर्वश्रेष्ठ आहे आणि मनाने बनलेले आहे. जर मन शुद्ध (प्रसन्न) असेल आणि त्या शुद्ध मनाने व्यक्ती बोलते किंवा कृती करते, तर त्याला सुख अनुसरते, जसे सावली कधीही न सोडणारी असते.
शब्दार्थ:

पसन्‍नेन (Pasannena): शुद्ध, प्रसन्न.
सुखं (Sukhaṃ): सुख.
छायाव (Chāyāva): सावलीप्रमाणे (‘छाया’ + ‘व’ = प्रमाणे).
अनपायिनी (Anapāyinī): न सोडणारी, सतत सोबत असणारी.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

पसन्‍नेन: ‘पसन्न’ (शुद्ध), विशेषण, तृतीया विभक्ती, एकवचन.
छायाव: ‘छाया’ (सावली), स्त्रीलिंगी + ‘व’ (प्रमाणे).
अनपायिनी: ‘अनपायिन्’ (न सोडणारी), विशेषण, स्त्रीलिंगी, प्रथमा विभक्ती.

महत्त्व:
शुद्ध मनामुळे चांगली कर्मे होतात, ज्यामुळे सुख मिळते, जे सावलीप्रमाणे सतत सोबत राहते.

गाथा ३
मूळ पाली:
अक्‍कोच्छि मं अवधि मं, अजिनि मं अहासि मे।
ये च तं उपनय्हन्ति, वेरं तेसं न सम्मति॥
मराठीत अर्थ:
“त्याने मला शिवी दिली, मला मारले, मला हरवले, माझी चोरी केली,” असे जे लोक विचार करतात आणि द्वेष बाळगतात, त्यांचा द्वेष कधीही शांत होत नाही.
शब्दार्थ:

अक्‍कोच्छि (Akkocchi): शिवी दिली.
मं (Maṃ): मला.
अवधि (Avadhi): मारले.
अजिनि (Ajini): हरवले.
अहासि (Ahāsi): चोरी केली.
मे (Me): माझी.
ये (Ye): जे.
तं (Taṃ): त्या (द्वेषाला).
उपनय्हन्ति (Upanayhanti): बाळगतात, चिकटून राहतात.
वेरं (Veraṃ): द्वेष.
तेसं (Tesaṃ): त्यांचा.
न सम्मति (Na sammati): शांत होत नाही.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

अक्‍कोच्छि, अवधि, अजिनि, अहासि: ‘अक्कोसति’ (शिवी देणे), ‘वधति’ (मारणे), ‘जिनति’ (हरवणे), ‘हरति’ (चोरणे), भूतकाळ, एकवचन.
उपनय्हन्ति: ‘उपनहति’ (चिकटणे, द्वेष बाळगणे), वर्तमानकाळ, बहुवचन.
वेरं: संज्ञा, नपुंसकलिंगी, प्रथमा विभक्ती, एकवचन.
तेसं: ‘तद्’ (ते), षष्ठी विभक्ती, बहुवचन.

महत्त्व:
द्वेष बाळगणे मनाला अशांत ठेवते आणि दुःख वाढवते.

गाथा ४
मूळ पाली:
अक्‍कोच्छि मं अवधि मं, अजिनि मं अहासि मे।
ये च तं नुपनय्हन्ति, वेरं तेसूपसम्मति॥
मराठीत अर्थ:
“त्याने मला शिवी दिली, मला मारले, मला हरवले, माझी चोरी केली,” असे जे लोक विचार करत नाहीत आणि द्वेष बाळगत नाहीत, त्यांचा द्वेष शांत होतो.
शब्दार्थ:

नुपनय्हन्ति (Nupanayhanti): द्वेष बाळगत नाहीत (‘न’ = नकार).
तेसूपसम्मति (Tesūpasammati): त्यांचा शांत होतो (‘उपसम्मति’ = शांत होणे).

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

नुपनय्हन्ति: ‘उपनहति’ (द्वेष बाळगणे), नकारात्मक, वर्तमानकाळ, बहुवचन.
उपसम्मति: ‘उपसम्मति’ (शांत होणे), वर्तमानकाळ, एकवचन.

महत्त्व:
द्वेषाचा त्याग करणे मनाला शांती आणि सुख देते.

गाथा ५
मूळ पाली:
न हि वेरेन वेरानि, सम्मन्तीध कुदाचनं।
अवेरेन च सम्मन्ति, एस धम्मो सनन्तनो॥
मराठीत अर्थ:
द्वेषाने द्वेष कधीही शांत होत नाहीत. प्रेम आणि क्षमेने द्वेष शांत होतात, हे सनातन धम्म आहे.
शब्दार्थ:

न हि (Na hi): खरेच नाही.
वेरेन (Verena): द्वेषाने.
वेरानि (Verāni): द्वेष.
सम्मन्ति (Sammanti): शांत होतात.
इध (Idha): येथे, या जगात.
कुदाचनं (Kudācanaṃ): कधीही.
अवेरेन (Averena): प्रेमाने, द्वेषरहित.
एस (Esa): हे.
धम्मो (Dhammo): धम्म, सत्य.
सनन्तनो (Sanantano): सनातन, कायमचे.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

वेरेन, अवेरेन: ‘वेर’ (द्वेष), तृतीया विभक्ती, एकवचन.
वेरानि: ‘वेर’, नपुंसकलिंगी, प्रथमा विभक्ती, बहुवचन.
सम्मन्ति: ‘सम्मति’ (शांत होणे), वर्तमानकाळ, बहुवचन.
सनन्तनो: विशेषण, पुंल्लिंगी, प्रथमा विभक्ती, एकवचन.

महत्त्व:
प्रेम आणि क्षमा हेच खरे सनातन धम्म आहे, जे द्वेषाला शांत करते.

गाथा ६
मूळ पाली:
परे च न विजानन्ति, मयमेत्थ यमामसे।
ये च तत्थ विजानन्ति, ततो सम्मन्ति मेधगा॥
मराठीत अर्थ:
इतर लोक हे जाणत नाहीत की आपण येथे नाश पावतो. जे हे जाणतात, त्यांचे वादविवाद शांत होतात.
शब्दार्थ:

परे (Pare): इतर.
न विजानन्ति (Na vijānanti): जाणत नाहीत.
मयमेत्थ (Mayamettha): आपण येथे (‘मयं’ = आपण + ‘एत्थ’ = येथे).
यमामसे (Yamāmase): नाश पावतो.
ये (Ye): जे.
तत्थ (Tattha): तिथे.
विजानन्ति (Vijānanti): जाणतात.
मेधगा (Medhagā): वादविवाद.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

विजानन्ति: ‘विजानाति’ (जाणणे), वर्तमानकाळ, बहुवचन.
यमामसे: ‘यमति’ (नियंत्रित होणे, नाश पावणे), वर्तमानकाळ, बहुवचन.
मेधगा: संज्ञा, पुंल्लिंगी, प्रथमा विभक्ती, बहुवचन.

महत्त्व:
जीवनाचा नाशकारक स्वभाव जाणणारे पंडित वादविवाद टाळतात आणि शांत राहतात.

गाथा ७
मूळ पाली:
सुभानुपस्सिं विहरन्तं, इन्द्रियेसु असंवुतं।
भोजनम्हि चामत्तञ्‍ञुं, कुसीतं हीनवीरियं।
तं वे पसहति मारो, वातो रुक्खंव दुब्बलं॥
मराठीत अर्थ:
जो सुभानुपस्सी (शारीरिक सौंदर्यावर लक्ष केंद्रित करणारा), इंद्रियांवर नियंत्रण नसलेला, भोजनात अमर्याद आणि आळशी, कमी प्रयत्न करणारा आहे, त्याला मार (मोह) पराभूत करतो, जसे वारा कमकुवत झाडाला उखडतो.
शब्दार्थ:

सुभानुपस्सिं (Subhānupassiṃ): सौंदर्य पाहणारा.
विहरन्तं (Viharantaṃ): राहणारा.
इन्द्रियेसु (Indriyesu): इंद्रियांमध्ये.
असंवुतं (Asaṃvutaṃ): नियंत्रणरहित.
भोजनम्हि (Bhojanamhi): भोजनात.
चामत्तञ्‍ञुं (Cāmattaññuṃ): अमर्याद.
कुसीतं (Kusītaṃ): आळशी.
हीनवीरियं (Hīnavīriyaṃ): कमी प्रयत्न करणारा.
पसहति (Pasahati): पराभूत करतो.
मारो (Māro): मार, मोह.
वातो (Vāto): वारा.
रुक्खंव (Rukkhaṃva): झाडाप्रमाणे.
दुब्बलं (Dubbalaṃ): कमकुवत.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

सुभानुपस्सिं, असंवुतं, कुसीतं: विशेषणे, पुंल्लिंगी, प्रथमा विभक्ती, एकवचन.
इन्द्रियेसु: ‘इन्द्रिय’, सप्तमी विभक्ती, बहुवचन.
पसहति: ‘पसहति’ (पराभूत करणे), वर्तमानकाळ, एकवचन.

महत्त्व:
इंद्रियांचे नियंत्रण नसलेले आणि आळशी व्यक्ती मोहाला बळी पडते.

गाथा ८
मूळ पाली:
असुभानुपस्सिं विहरन्तं, इन्द्रियेसु सुसंवुतं।
भोजनम्हि च मत्तञ्‍ञुं, सद्धं आरद्धवीरियं।
तं वे नप्पसहति मारो, वातो सेलंव पब्बतं॥
मराठीत अर्थ:
जो असुभानुपस्सी (देहाच्या नश्वरतेवर लक्ष केंद्रित करणारा), इंद्रियांवर नियंत्रण ठेवणारा, भोजनात मर्यादित, श्रद्धावान आणि प्रयत्नशील आहे, त्याला मार पराभूत करू शकत नाही, जसे वारा पर्वताला हलवू शकत नाही.
शब्दार्थ:

असुभानुपस्सिं (Asubhānupassiṃ): नश्वरतेवर लक्ष केंद्रित करणारा.
सुसंवुतं (Susaṃvutaṃ): चांगले नियंत्रित.
मत्तञ्‍ञुं (Mattaññuṃ): मर्यादित.
सद्धं (Saddhaṃ): श्रद्धावान.
आरद्धवीरियं (Āraddhavīriyaṃ): प्रयत्नशील.
नप्पसहति (Nappasahati): पराभूत करू शकत नाही.
सेलंव (Selaṃva): खडकाप्रमाणे.
पब्बतं (Pabbataṃ): पर्वत.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

असुभानुपस्सिं, सुसंवुतं, सद्धं: विशेषणे, पुंल्लिंगी, प्रथमा विभक्ती, एकवचन.
नप्पसहति: ‘पसहति’ (पराभूत करणे), नकारात्मक, वर्तमानकाळ.
सेलंव, पब्बतं: संज्ञा, नपुंसकलिंगी, प्रथमा विभक्ती, एकवचन.

महत्त्व:
इंद्रियांचे नियंत्रण आणि श्रद्धा यामुळे व्यक्ती मोहावर विजय मिळवते.

गाथा ९
मूळ पाली:
अनिक्‍कसावो कासावं, यो वत्थं परिदहिस्सति।
अपेतो दमसच्‍चेन, न सो कासावमरहति॥
मराठीत अर्थ:
जो क्लेशमुक्त (शुद्ध) नाही आणि केवळ कासाय वस्त्र (भिक्खूचे वस्त्र) परिधान करतो, तो शील आणि सत्यापासून दूर आहे, त्यामुळे तो कासाय वस्त्राला पात्र नाही.
शब्दार्थ:

अनिक्‍कसावो (Anikkasāvo): क्लेशमुक्त नसलेला.
कासावं (Kāsāvaṃ): कासाय वस्त्र.
वत्थं (Vatthaṃ): वस्त्र.
परिदहिस्सति (Paridahissati): परिधान करेल.
अपेतो (Apeto): दूर, रहित.
दमसच्‍चेन (Damasaccena): शील आणि सत्याने.
न सो (Na so): तो नाही.
कासावमरहति (Kāsāvamarahati): कासायाला पात्र आहे.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

अनिक्‍कसावो: ‘निक्कसाव’ (क्लेशमुक्त), नकारात्मक, विशेषण.
परिदहिस्सति: ‘परिदहति’ (परिधान करणे), भविष्यकाळ, एकवचन.
दमसच्‍चेन: ‘दम’ (शील) + ‘सच्च’ (सत्य), तृतीया विभक्ती.

महत्त्व:
कासाय वस्त्र परिधान करणे पुरेसे नाही; शील आणि सत्य आवश्यक आहे.

गाथा १०
मूळ पाली:
यो च वन्तकसावस्स, सीलेसु सुसमाहितो।
उपेतो दमसच्‍चेन, स वे कासावमरहति॥
मराठीत अर्थ:
जो क्लेशमुक्त आहे, शीलात स्थिर आहे आणि शील व सत्याने युक्त आहे, तोच खऱ्या अर्थाने कासाय वस्त्राला पात्र आहे.
शब्दार्थ:

वन्तकसावस्स (Vantakasāvassa): क्लेशमुक्त.
सीलेसु (Sīlesu): शीलात.
सुसमाहितो (Susamāhito): चांगले स्थिर.
उपेतो (Upeto): युक्त.
स वे (Sa ve): तो खरेच.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

वन्तकसावस्स: ‘वन्त’ (त्यागलेला) + ‘कसाव’ (क्लेश), षष्ठी विभक्ती.
सीलेसु: ‘सील’ (शील), सप्तमी विभक्ती, बहुवचन.
सुसमाहितो: ‘सु’ + ‘समाहित’ (स्थिर), विशेषण.

महत्त्व:
शील आणि सत्य यामुळे भिक्खू कासाय वस्त्राला पात्र ठरतो.

गाथा ११
मूळ पाली:
असारे सारमतिनो, सारे चासारदस्सिनो।
ते सारं नाधिगच्छन्ति, मिच्छासङ्कप्पगोचरा॥
मराठीत अर्थ:
जे असार (मूल्यहीन) गोष्टींना सार (मूल्यवान) समजतात आणि सार गोष्टींना असार समजतात, ते खरे सार (मूल्य) प्राप्त करू शकत नाहीत, कारण त्यांचे विचार चुकीचे आहेत.
शब्दार्थ:

असारे (Asāre): असार, मूल्यहीन.
सारमतिनो (Sāramatino): सार समजणारे.
सारे (Sāre): सार, मूल्यवान.
असारदस्सिनो (Asāradassino): असार पाहणारे.
नाधिगच्छन्ति (Nādhigacchanti): प्राप्त करू शकत नाहीत.
मिच्छासङ्कप्पगोचरा (Micchāsaṅkappagocarā): चुकीच्या विचारांचे क्षेत्र.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

असारे, सारे: ‘सार’, सप्तमी विभक्ती, एकवचन.
मिच्छासङ्कप्पगोचरा: ‘मिच्छा’ (चुकीचे) + ‘सङ्कप्प’ (विचार) + ‘गोचर’ (क्षेत्र), विशेषण.

महत्त्व:
चुकीचे विचार जीवनातील खरे मूल्य शोधण्यात अडथळा आणतात.

गाथा १२
मूळ पाली:
सारञ्‍च सारतो ञत्वा, असारञ्‍च असारतो।
ते सारं अधिगच्छन्ति, सम्मासङ्कप्पगोचरा॥
मराठीत अर्थ:
जे सार गोष्टींना सार आणि असार गोष्टींना असार समजतात, ते खरे सार प्राप्त करतात, कारण त्यांचे विचार योग्य आहेत.
शब्दार्थ:

सारञ्‍च (Sāraṃca): सार आणि.
सारतो (Sārato): सार म्हणून.
ञत्वा (Ñatvā): जाणून.
असारञ्‍च (Asāraṃca): असार आणि.
असारतो (Asārato): असार म्हणून.
सम्मासङ्कप्पगोचरा (Sammāsaṅkappagocarā): योग्य विचारांचे क्षेत्र.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

ञत्वा: ‘जानाति’ (जाणणे), कृदन्त, भूतकाळ.
सम्मासङ्कप्पगोचरा: ‘सम्मा’ (योग्य) + ‘सङ्कप्प’ + ‘गोचर’, विशेषण.

महत्त्व:
योग्य विचार जीवनातील खरे मूल्य शोधण्यात मदत करतात.

गाथा १३
मूळ पाली:
यथा अगारं दुच्छन्‍नं, वुट्ठी समतिविज्झति।
एवं अभावितं चित्तं, रागो समतिविज्झति॥
मराठीत अर्थ:
ज्याप्रमाणे खराब छप्पर असलेल्या घरात पाऊस शिरतो, त्याचप्रमाणे अभावित (विकसित नसलेल्या) मनात राग शिरतो.
शब्दार्थ:

यथा (Yathā): ज्याप्रमाणे.
अगारं (Agāraṃ): घर.
दुच्छन्‍नं (Ducchannaṃ): खराब छप्पर असलेला.
वुट्ठी (Vuṭṭhī): पाऊस.
समतिविज्झति (Samativijjhati): शिरतो, भेदतो.
अभावितं (Abhāvitaṃ): विकसित नसलेला.
चित्तं (Cittaṃ): मन.
रागो (Rāgo): राग.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

दुच्छन्‍नं, अभावितं: विशेषणे, नपुंसकलिंगी, प्रथमा विभक्ती.
समतिविज्झति: ‘विज्झति’ (भेदणे), वर्तमानकाळ, एकवचन.

महत्त्व:
विकसित नसलेले मन राग, द्वेष आणि मोहाला बळी पडते.

गाथा १४
मूळ पाली:
यथा अगारं सुछन्‍नं, वुट्ठी न समतिविज्झति।
एवं सुभावितं चित्तं, रागो न समतिविज्झति॥
मराठीत अर्थ:
ज्याप्रमाणे चांगले छप्पर असलेल्या घरात पाऊस शिरत नाही, त्याचप्रमाणे विकसित मनात राग शिरत नाही.
शब्दार्थ:

सुछन्‍नं (Suchannaṃ): चांगले छप्पर असलेला.
सुभावितं (Subhāvitaṃ): चांगले विकसित.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

सुछन्‍नं, सुभावितं: विशेषणे, नपुंसकलिंगी, प्रथमा विभक्ती.

महत्त्व:
विकसित मन रागापासून संरक्षित राहते.

गाथा १५
मूळ पाली:
इध सोचति पेच्‍च सोचति, पापकारी उभयत्थ सोचति।
सो सोचति सो विहञ्‍ञति, दिस्वा कम्मकिलिट्ठमत्तनो॥
मराठीत अर्थ:
पापकारी या जगात आणि परलोकात दुःखी होतो. तो स्वतःच्या दूषित कर्मांमुळे दुःखी आणि व्याकूळ होतो.
शब्दार्थ:

इध (Idha): या जगात.
सोचति (Socati): दुःखी होतो.
पेच्‍च (Pecca): परलोकात.
पापकारी (Pāpakārī): पाप करणारा.
उभयत्थ (Ubhayattha): दोन्हीकडे.
विहञ्‍ञति (Vihaññati): व्याकूळ होतो.
कम्मकिलिट्ठमत्तनो (Kammakiliṭṭhamattano): स्वतःचे दूषित कर्म.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

सोचति, विहञ्‍ञति: ‘सुचति’ (दुःखी होणे), ‘विहञ्‍ञति’ (व्याकूळ होणे), वर्तमानकाळ.
कम्मकिलिट्ठमत्तनो: ‘कम्म’ + ‘किलिट्ठ’ (दूषित) + ‘अत्तनो’ (स्वतःचे), संयुक्त शब्द.

महत्त्व:
पाप कर्मांचे परिणाम या जगात आणि परलोकात दुःख देतात.

गाथा १६
मूळ पाली:
इध मोदति पेच्‍च मोदति, कतपुञ्‍ञो उभयत्थ मोदति।
सो मोदति सो पमोदति, दिस्वा कम्मविसुद्धिमत्तनो॥
मराठीत अर्थ:
पुण्य करणारा या जगात आणि परलोकात आनंदित होतो. तो स्वतःच्या शुद्ध कर्मांमुळे आनंदित आणि प्रफुल्लित होतो.
शब्दार्थ:

मोदति (Modati): आनंदित होतो.
कतपुञ्‍ञो (Katapuñño): पुण्य करणारा.
पमोदति (Pamodati): प्रफुल्लित होतो.
कम्मविसुद्धिमत्तनो (Kammavisuddhimattano): स्वतःचे शुद्ध कर्म.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

मोदति, पमोदति: ‘मुदति’ (आनंदित होणे), वर्तमानकाळ.
कम्मविसुद्धिमत्तनो: ‘कम्म’ + ‘विसुद्धि’ (शुद्धता) + ‘अत्तनो’, संयुक्त शब्द.

महत्त्व:
पुण्य कर्मे या जगात आणि परलोकात सुख देतात.

गाथा १७
मूळ पाली:
इध तप्पति पेच्‍च तप्पति, पापकारी उभयत्थ तप्पति।
‘‘पापं मे कत’’न्ति तप्पति, भिय्यो तप्पति दुग्गतिं गतो॥
मराठीत अर्थ:
पापकारी या जगात आणि परलोकात त्रस्त होतो. “मी पाप केले” याचा विचार करून तो त्रस्त होतो आणि दुरवस्थेत गेल्यावर आणखी त्रस्त होतो.
शब्दार्थ:

तप्पति (Tappati): त्रस्त होतो.
पापं मे कतं (Pāpaṃ me kataṃ): माझे पाप केले.
भिय्यो (Bhiyyo): आणखी.
दुग्गतिं (Duggatiṃ): दुरवस्था, अपाय.
गतो (Gato): गेलेला.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

तप्पति: ‘तपति’ (त्रस्त होणे), वर्तमानकाळ.
दुग्गतिं: ‘दुग्गति’ (दुरवस्था), द्वितीया विभक्ती.

महत्त्व:
पाप कर्मांचे परिणाम त्रास आणि दुरवस्था आणतात.

गाथा १८
मूळ पाली:
इध नन्दति पेच्‍च नन्दति, कतपुञ्‍ञो उभयत्थ नन्दति।
‘‘पुञ्‍ञं मे कत’’न्ति नन्दति, भिय्यो नन्दति सुग्गतिं गतो॥
मराठीत अर्थ:
पुण्य करणारा या जगात आणि परलोकात आनंदित होतो. “मी पुण्य केले” याचा विचार करून तो आनंदित होतो आणि सुगतीत गेल्यावर आणखी आनंदित होतो.
शब्दार्थ:

नन्दति (Nandati): आनंदित होतो.
पुञ्‍ञं मे कतं (Puññaṃ me kataṃ): माझे पुण्य केले.
सुग्गतिं (Suggatiṃ): सुगती, स्वर्ग.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

नन्दति: ‘नन्दति’ (आनंदित होणे), वर्तमानकाळ.
सुग्गतिं: ‘सुगति’ (सुगती), द्वितीया विभक्ती.

महत्त्व:
पुण्य कर्मे सुख आणि सुगती देतात.

गाथा १९
मूळ पाली:
बहुम्पि चे संहित भासमानो, न तक्‍करो होति नरो पमत्तो।
गोपोव गावो गणयं परेसं, न भागवा सामञ्‍ञस्स होति॥
मराठीत अर्थ:
जरी कोणी खूप धम्मग्रंथांचे पाठन करत असले, तरी जर तो असावध (पमत्त) असेल, तर तो खरा आचरणकर्ता होत नाही. जसे गवळी दुसऱ्याच्या गायी मोजतो, पण त्याचा हिस्सा मिळत नाही, तसेच तो संन्यासाचा हिस्सा मिळवत नाही.
शब्दार्थ:

बहुम्पि (Bahumpi): खूपही.
संहित (Saṃhita): धम्मग्रंथ.
भासमानो (Bhāsamāno): बोलणारा.
तक्‍करो (Takkaro): आचरणकर्ता.
पमत्तो (Pamatto): असावध.
गोपोव (Gopova): गवळ्यासारखा.
गावो (Gāvo): गायी.
गणयं (Gaṇayaṃ): मोजणारा.
परेसं (Paresaṃ): दुसऱ्यांचे.
भागवा (Bhāgavā): हिस्सा मिळवणारा.
सामञ्‍ञस्स (Sāmaññassa): संन्यासाचा.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

भासमानो, गणयं: कृदन्त, वर्तमानकाळ.
तक्‍करो, पमत्तो: विशेषणे, पुंल्लिंगी, प्रथमा विभक्ती.

महत्त्व:
केवळ ग्रंथांचे पाठन पुरेसे नाही; आचरण आणि सावधपणा आवश्यक आहे.

गाथा २०
मूळ पाली:
अप्पम्पि चे संहित भासमानो, धम्मस्स होति अनुधम्मचारी।
रागञ्‍च दोसञ्‍च पहाय मोहं, सम्मप्पजानो सुविमुत्तचित्तो।
अनुपादियानो इध वा हुरं वा, स भागवा सामञ्‍ञस्स होति॥
मराठीत अर्थ:
जरी कोणी थोडे धम्मग्रंथांचे पाठन करत असले, तरी जर तो धम्मानुसार आचरण करतो, राग, द्वेष आणि मोह यांचा त्याग करतो, योग्य ज्ञानाने युक्त आणि पूर्ण मुक्त मनाचा आहे, आणि या जगात किंवा परलोकात आसक्ती ठेवत नाही, तो संन्यासाचा हिस्सा मिळवतो.
शब्दार्थ:

अप्पम्पि (Appampi): थोडेही.
अनुधम्मचारी (Anudhammacārī): धम्मानुसार आचरण करणारा.
रागञ्‍च दोसञ्‍च (Rāgañca dosañca): राग आणि द्वेष.
पहाय (Pahāya): त्याग करून.
मोहं (Mohaṃ): मोह.
सम्मप्पजानो (Sammappajāno): योग्य ज्ञानाने युक्त.
सुविमुत्तचित्तो (Suvimuttacitto): पूर्ण मुक्त मनाचा.
अनुपादियानो (Anupādiyāno): आसक्ती न ठेवणारा.
हुरं (Huraṃ): परलोक.

व्याकरणात्मक विश्लेषण:

पहाय: ‘पहाति’ (त्याग), कृदन्त, भूतकाळ.
सम्मप्पजानो, सुविमुत्तचित्तो: विशेषणे, पुंल्लिंगी, प्रथमा विभक्ती.
अनुपादियानो: ‘उपादियति’ (आसक्ती), नकारात्मक, कृदन्त.

महत्त्व:
धम्मानुसार आचरण आणि मुक्त मन संन्यासाचे खरे लक्षण आहे.

सारांश
यमकवग्गो मनाच्या भूमिकेवर, चांगल्या आणि वाईट कर्मांच्या परिणामांवर आणि धम्माच्या आचरणावर जोर देते. मन शुद्ध ठेवणे, द्वेषाचा त्याग करणे, इंद्रियांचे नियंत्रण, शील आणि सत्य यांचे पालन आणि धम्मानुसार आचरण यामुळे सुख आणि निब्बान प्राप्त होते.
महत्त्व:

मनाचे नियंत्रण: मन हेच सर्व कर्मांचे मूळ आहे (गाथा १-२).
द्वेषाचा त्याग: प्रेम आणि क्षमा द्वेष शांत करते (गाथा ३-५).
शील आणि सावधपणा: इंद्रियांचे नियंत्रण आणि सावधपणा मोहापासून संरक्षित करतात (गाथा ७-१०).
सार आणि असार: योग्य विचार जीवनातील खरे मूल्य शोधतात (गाथा ११-१२).
कर्मांचे परिणाम: पाप दुःख आणि पुण्य सुख देतात (गाथा १५-१८).
आचरण: धम्मानुसार आचरण संन्यासाचे खरे लक्षण आहे (गाथा १९-२०).

तुमच्या विनंतीनुसार, धम्मपदातील यमकवग्गो (Yamaka Vagga) मधील गाथा क्रमांक १ ते २० यांचा सोप्या मराठीत अर्थ आणि शब्दार्थ खालीलप्रमाणे आहे. व्याकरणात्मक विश्लेषणाचा भाग वगळण्यात आला आहे, जसे आपण निर्देश दिले आहेत.

यमकवग्गो (Yamaka Vagga) – गाथा १ ते २०

गाथा १

मूळ पाली:

मनोपुब्बङ्गमा धम्मा, मनोसेट्ठा मनोमया।

मनसा चे पदुट्ठेन, भासति वा करोति वा।

ततो नं दुक्खमन्वेति, चक्‍कंव वहतो पदं॥

मराठीत अर्थ:

सर्व गोष्टी (धम्मे) मनाने प्रेरित असतात, मन हेच सर्वश्रेष्ठ आहे आणि मनानेच बनलेल्या आहेत. जर दूषित (वाईट) मनाने व्यक्ती बोलते किंवा कृती करते, तर त्याला दुःख मिळते, जसे रथाचे चाक हे बैलाच्या पायाच्या मागे जाते.

शब्दार्थ:

मनोपुब्बङ्गमा (Manopubbaṅgamā): मनाने पुढे जाणारे.

धम्मा (Dhammā): गोष्टी, घटना, धम्म.

मनोसेट्ठा (Manoseṭṭhā): मन सर्वश्रेष्ठ.

मनोमया (Manomayā): मनाने बनलेले.

मनसा (Manasā): मनाने.

चे (Ce): जर.

पदुट्ठेन (Paduṭṭhena): दूषित, वाईट.

भासति (Bhāsati): बोलतो.

वा (Vā): किंवा.

करोति (Karoti): करतो.

ततो (Tato): त्यामुळे.

नं (Naṃ): त्याला.

दुक्खं (Dukkhaṃ): दुःख.

अन्वेति (Anveti): अनुसरते.

चक्‍कंव (Cakkaṃva): चाकाप्रमाणे.

वहतो (Vahato): वहन करणारा (बैल).

पदं (Padaṃ): पाऊल.

गाथा २

मूळ पाली:

मनोपुब्बङ्गमा धम्मा, मनोसेट्ठा मनोमया।

मनसा चे पसन्‍नेन, भासति वा करोति वा।

ततो नं सुखमन्वेति, छायाव अनपायिनी॥

मराठीत अर्थ:

सर्व गोष्टी (धम्मे) मनाने प्रेरित असतात, मन हेच सर्वश्रेष्ठ आहे आणि मनानेच बनलेल्या आहेत. जर शुद्ध (प्रसन्न) मनाने व्यक्ती बोलते किंवा कृती करते, तर त्याला सुख मिळते, जसे सावली कधीही सोबत न सोडणारी असते.

शब्दार्थ:

पसन्‍नेन (Pasannena): शुद्ध, प्रसन्न.

सुखं (Sukhaṃ): सुख.

छायाव (Chāyāva): सावलीप्रमाणे.

अनपायिनी (Anapāyinī): न सोडणारी, सतत सोबत असणारी.

गाथा ३

मूळ पाली:

अक्‍कोच्छि मं अवधि मं, अजिनि मं अहासि मे।

ये च तं उपनय्हन्ति, वेरं तेसं न सम्मति॥

मराठीत अर्थ:

“त्याने मला शिवी दिली, मला मारले, मला हरवले, माझी चोरी केली,” असे जे लोक विचार करतात आणि द्वेष बाळगतात, त्यांचा द्वेष कधीही शांत होत नाही.

शब्दार्थ:

अक्‍कोच्छि (Akkocchi): शिवी दिली.

मं (Maṃ): मला.

अवधि (Avadhi): मारले.

अजिनि (Ajini): हरवले.

अहासि (Ahāsi): चोरी केली.

मे (Me): माझी.

ये (Ye): जे.

तं (Taṃ): त्याला (द्वेषाला).

उपनय्हन्ति (Upanayhanti): बाळगतात, चिकटून राहतात.

वेरं (Veraṃ): द्वेष.

तेसं (Tesaṃ): त्यांचा.

न सम्मति (Na sammati): शांत होत नाही.

गाथा ४

मूळ पाली:

अक्‍कोच्छि मं अवधि मं, अजिनि मं अहासि मे।

ये च तं नुपनय्हन्ति, वेरं तेसूपसम्मति॥

मराठीत अर्थ:

“त्याने मला शिवी दिली, मला मारले, मला हरवले, माझी चोरी केली,” असे जे लोक विचार करत नाहीत आणि द्वेष बाळगत नाहीत, त्यांचा द्वेष शांत होतो.

शब्दार्थ:

नुपनय्हन्ति (Nupanayhanti): द्वेष बाळगत नाहीत.

तेसूपसम्मति (Tesūpasammati): त्यांचा शांत होतो.

गाथा ५

मूळ पाली:

न हि वेरेन वेरानि, सम्मन्तीध कुदाचनं।

अवेरेन च सम्मन्ति, एस धम्मो सनन्तनो॥

मराठीत अर्थ:

द्वेषाने द्वेष कधीही शांत होत नाहीत. प्रेम आणि क्षमेने द्वेष शांत होतात, हेच सनातन धम्म (कायमचे सत्य) आहे.

शब्दार्थ:

न हि (Na hi): खरेच नाही.

वेरेन (Verena): द्वेषाने.

वेरानि (Verāni): द्वेष.

सम्मन्ति (Sammanti): शांत होतात.

इध (Idha): येथे, या जगात.

कुदाचनं (Kudācanaṃ): कधीही.

अवेरेन (Averena): प्रेमाने, द्वेषरहित.

एस (Esa): हे.

धम्मो (Dhammo): धम्म, सत्य.

सनन्तनो (Sanantano): सनातन, कायमचे.

गाथा ६

मूळ पाली:

परे च न विजानन्ति, मयमेत्थ यमामसे।

ये च तत्थ विजानन्ति, ततो सम्मन्ति मेधगा॥

मराठीत अर्थ:

इतर लोक हे जाणत नाहीत की आपण येथे (जीवनात) नाश पावतो. जे हे जाणतात, त्यांचे वादविवाद (विचारांचे मतभेद) शांत होतात.

शब्दार्थ:

परे (Pare): इतर.

न विजानन्ति (Na vijānanti): जाणत नाहीत.

मयमेत्थ (Mayamettha): आपण येथे.

यमामसे (Yamāmase): नाश पावतो.

ये (Ye): जे.

तत्थ (Tattha): तिथे.

विजानन्ति (Vijānanti): जाणतात.

मेधगा (Medhagā): वादविवाद.

गाथा ७

मूळ पाली:

सुभानुपस्सिं विहरन्तं, इन्द्रियेसु असंवुतं।

भोजनम्हि चामत्तञ्‍ञुं, कुसीतं हीनवीरियं।

तं वे पसहति मारो, वातो रुक्खंव दुब्बलं॥

मराठीत अर्थ:

जो शारीरिक सौंदर्यावर लक्ष केंद्रित करणारा, इंद्रियांवर नियंत्रण नसलेला, भोजनात अमर्याद आणि आळशी, कमी प्रयत्न करणारा आहे, त्याला मार (मोह) पराभूत करतो, जसे वारा कमकुवत झाडाला उखडतो.

शब्दार्थ:

सुभानुपस्सिं (Subhānupassiṃ): सौंदर्य पाहणारा.

विहरन्तं (Viharantaṃ): राहणारा.

इन्द्रियेसु (Indriyesu): इंद्रियांमध्ये.

असंवुतं (Asaṃvutaṃ): नियंत्रणरहित.

भोजनम्हि (Bhojanamhi): भोजनात.

चामत्तञ्‍ञुं (Cāmattaññuṃ): अमर्याद.

कुसीतं (Kusītaṃ): आळशी.

हीनवीरियं (Hīnavīriyaṃ): कमी प्रयत्न करणारा.

पसहति (Pasahati): पराभूत करतो.

मारो (Māro): मार, मोह.

वातो (Vāto): वारा.

रुक्खंव (Rukkhaṃva): झाडाप्रमाणे.

दुब्बलं (Dubbalaṃ): कमकुवत.

गाथा ८

मूळ पाली:

असुभानुपस्सिं विहरन्तं, इन्द्रियेसु सुसंवुतं।

भोजनम्हि च मत्तञ्‍ञुं, सद्धं आरद्धवीरियं।

तं वे नप्पसहति मारो, वातो सेलंव पब्बतं॥

मराठीत अर्थ:

जो देहाच्या नश्वरतेवर लक्ष केंद्रित करणारा, इंद्रियांवर चांगले नियंत्रण ठेवणारा, भोजनात मर्यादित, श्रद्धावान आणि प्रयत्नशील आहे, त्याला मार (मोह) पराभूत करू शकत नाही, जसे वारा पर्वताला हलवू शकत नाही.

शब्दार्थ:

असुभानुपस्सिं (Asubhānupassiṃ): नश्वरतेवर लक्ष केंद्रित करणारा.

सुसंवुतं (Susaṃvutaṃ): चांगले नियंत्रित.

मत्तञ्‍ञुं (Mattaññuṃ): मर्यादित.

सद्धं (Saddhaṃ): श्रद्धावान.

आरद्धवीरियं (Āraddhavīriyaṃ): प्रयत्नशील.

नप्पसहति (Nappasahati): पराभूत करू शकत नाही.

सेलंव (Selaṃva): खडकाप्रमाणे.

पब्बतं (Pabbataṃ): पर्वत.

गाथा ९

मूळ पाली:

अनिक्‍कसावो कासावं, यो वत्थं परिदहिस्सति।

अपेतो दमसच्‍चेन, न सो कासावमरहति॥

मराठीत अर्थ:

जो क्लेशमुक्त (मनाने शुद्ध) नाही आणि केवळ कासाय वस्त्र (भिक्खूचे वस्त्र) परिधान करतो, तो शील आणि सत्यापासून दूर आहे, त्यामुळे तो कासाय वस्त्राला पात्र नाही.

शब्दार्थ:

अनिक्‍कसावो (Anikkasāvo): क्लेशमुक्त नसलेला.

कासावं (Kāsāvaṃ): कासाय वस्त्र.

वत्थं (Vatthaṃ): वस्त्र.

परिदहिस्सति (Paridahissati): परिधान करेल.

अपेतो (Apeto): दूर, रहित.

दमसच्‍चेन (Damasaccena): शील आणि सत्याने.

न सो (Na so): तो नाही.

कासावमरहति (Kāsāvamarahati): कासायाला पात्र आहे.

गाथा १०

मूळ पाली:

यो च वन्तकसावस्स, सीलेसु सुसमाहितो।

उपेतो दमसच्‍चेन, स वे कासावमरहति॥

मराठीत अर्थ:

जो क्लेशमुक्त आहे, शीलात स्थिर आहे आणि शील व सत्याने युक्त आहे, तोच खऱ्या अर्थाने कासाय वस्त्राला पात्र आहे.

शब्दार्थ:

वन्तकसावस्स (Vantakasāvassa): क्लेशमुक्त.

सीलेसु (Sīlesu): शीलात.

सुसमाहितो (Susamāhito): चांगले स्थिर.

उपेतो (Upeto): युक्त.

स वे (Sa ve): तो खरेच.

गाथा ११

मूळ पाली:

असारे सारमतिनो, सारे चासारदस्सिनो।

ते सारं नाधिगच्छन्ति, मिच्छासङ्कप्पगोचरा॥

मराठीत अर्थ:

जे असार (मूल्यहीन) गोष्टींना सार (मूल्यवान) समजतात आणि सार गोष्टींना असार समजतात, ते खरे सार (मूल्य) प्राप्त करू शकत नाहीत, कारण त्यांचे विचार चुकीचे आहेत.

शब्दार्थ:

असारे (Asāre): असार, मूल्यहीन.

सारमतिनो (Sāramatino): सार समजणारे.

सारे (Sāre): सार, मूल्यवान.

असारदस्सिनो (Asāradassino): असार पाहणारे.

नाधिगच्छन्ति (Nādhigacchanti): प्राप्त करू शकत नाहीत.

मिच्छासङ्कप्पगोचरा (Micchāsaṅkappagocarā): चुकीच्या विचारांचे क्षेत्र.

गाथा १२

मूळ पाली:

सारञ्‍च सारतो ञत्वा, असारञ्‍च असारतो।

ते सारं अधिगच्छन्ति, सम्मासङ्कप्पगोचरा॥

मराठीत अर्थ:

जे सार गोष्टींना सार आणि असार गोष्टींना असार समजतात, ते खरे सार प्राप्त करतात, कारण त्यांचे विचार योग्य आहेत.

शब्दार्थ:

सारञ्‍च (Sāraṃca): सार आणि.

सारतो (Sārato): सार म्हणून.

ञत्वा (Ñatvā): जाणून.

असारञ्‍च (Asāraṃca): असार आणि.

असारतो (Asārato): असार म्हणून.

सम्मासङ्कप्पगोचरा (Sammāsaṅkappagocarā): योग्य विचारांचे क्षेत्र.

गाथा १३

मूळ पाली:

यथा अगारं दुच्छन्‍नं, वुट्ठी समतिविज्झति।

एवं अभावितं चित्तं, रागो समतिविज्झति॥

मराठीत अर्थ:

ज्याप्रमाणे खराब छप्पर असलेल्या घरात पाऊस शिरतो, त्याचप्रमाणे अभावित (अविकसित) मनात राग (मोह) शिरतो.

शब्दार्थ:

यथा (Yathā): ज्याप्रमाणे.

अगारं (Agāraṃ): घर.

दुच्छन्‍नं (Ducchannaṃ): खराब छप्पर असलेला.

वुट्ठी (Vuṭṭhī): पाऊस.

समतिविज्झति (Samativijjhati): शिरतो, भेदतो.

अभावितं (Abhāvitaṃ): विकसित नसलेले.

चित्तं (Cittaṃ): मन.

रागो (Rāgo): राग.

गाथा १४

मूळ पाली:

यथा अगारं सुछन्‍नं, वुट्ठी न समतिविज्झति।

एवं सुभावितं चित्तं, रागो न समतिविज्झति॥

मराठीत अर्थ:

ज्याप्रमाणे चांगले छप्पर असलेल्या घरात पाऊस शिरत नाही, त्याचप्रमाणे सुभावित (विकसित) मनात राग (मोह) शिरत नाही.

शब्दार्थ:

सुछन्‍नं (Suchannaṃ): चांगले छप्पर असलेला.

सुभावितं (Subhāvitaṃ): चांगले विकसित.

गाथा १५

मूळ पाली:

इध सोचति पेच्‍च सोचति, पापकारी उभयत्थ सोचति।

सो सोचति सो विहञ्‍ञति, दिस्वा कम्मकिलिट्ठमत्तनो॥

मराठीत अर्थ:

पाप करणारा या जगात आणि परलोकात दुःखी होतो. तो स्वतःच्या दूषित कर्मांमुळे दुःखी आणि व्याकूळ होतो.

शब्दार्थ:

इध (Idha): या जगात.

सोचति (Socati): दुःखी होतो.

पेच्‍च (Pecca): परलोकात.

पापकारी (Pāpakārī): पाप करणारा.

उभयत्थ (Ubhayattha): दोन्हीकडे.

विहञ्‍ञति (Vihaññati): व्याकूळ होतो.

दिस्वा (Disvā): पाहून.

कम्मकिलिट्ठमत्तनो (Kammakiliṭṭhamattano): स्वतःचे दूषित कर्म.

गाथा १६

मूळ पाली:

इध मोदति पेच्‍च मोदति, कतपुञ्‍ञो उभयत्थ मोदति।

सो मोदति सो पमोदति, दिस्वा कम्मविसुद्धिमत्तनो॥

मराठीत अर्थ:

पुण्य करणारा या जगात आणि परलोकात आनंदित होतो. तो स्वतःच्या शुद्ध कर्मांमुळे आनंदित आणि प्रफुल्लित होतो.

शब्दार्थ:

मोदति (Modati): आनंदित होतो.

पेच्‍च (Pecca): परलोकात.

कतपुञ्‍ञो (Katapuñño): पुण्य करणारा.

उभयत्थ (Ubhayattha): दोन्हीकडे.

पमोदति (Pamodati): प्रफुल्लित होतो.

दिस्वा (Disvā): पाहून.

कम्मविसुद्धिमत्तनो (Kammavisuddhimattano): स्वतःचे शुद्ध कर्म.

गाथा १७

मूळ पाली:

इध तप्पति पेच्‍च तप्पति, पापकारी उभयत्थ तप्पति।

‘‘पापं मे कत’’न्ति तप्पति, भिय्यो तप्पति दुग्गतिं गतो॥

मराठीत अर्थ:

पापकारी या जगात आणि परलोकात त्रस्त होतो. “मी पाप केले” याचा विचार करून तो त्रस्त होतो आणि दुरवस्थेत (वाईट गतीत) गेल्यावर आणखी त्रस्त होतो.

शब्दार्थ:

तप्पति (Tappati): त्रस्त होतो.

पापं मे कत (Pāpaṃ me kataṃ): माझे पाप केले.

भिय्यो (Bhiyyo): आणखी.

दुग्गतिं (Duggatiṃ): दुरवस्था, अपाय.

गतो (Gato): गेलेला.

गाथा १८

मूळ पाली:

इध नन्दति पेच्‍च नन्दति, कतपुञ्‍ञो उभयत्थ नन्दति।

‘‘पुञ्‍ञं मे कत’’न्ति नन्दति, भिय्यो नन्दति सुग्गतिं गतो॥

मराठीत अर्थ:

पुण्य करणारा या जगात आणि परलोकात आनंदित होतो. “मी पुण्य केले” याचा विचार करून तो आनंदित होतो आणि सुगतीत (चांगल्या गतीत) गेल्यावर आणखी आनंदित होतो.

शब्दार्थ:

नन्दति (Nandati): आनंदित होतो.

पुञ्‍ञं मे कत (Puññaṃ me kataṃ): माझे पुण्य केले.

भिय्यो (Bhiyyo): आणखी.

सुग्गतिं (Suggatiṃ): सुगती, स्वर्ग.

गतो (Gato): गेलेला.

गाथा १९

मूळ पाली:

बहुम्पि चे संहित भासमानो, न तक्‍करो होति नरो पमत्तो।

गोपोव गावो गणयं परेसं, न भागवा सामञ्‍ञस्स होति॥

मराठीत अर्थ:

जरी कोणी खूप धम्मग्रंथांचे पाठन करत असले, तरी जर तो असावध (पमत्त) असेल, तर तो खरा आचरणकर्ता होत नाही. जसे गवळी दुसऱ्याच्या गायी मोजतो, पण त्याचा हिस्सा मिळत नाही, तसेच तो संन्यासाचा (धर्माचा) फायदा मिळवत नाही.

शब्दार्थ:

बहुम्पि (Bahumpi): खूपही.

संहित (Saṃhita): धम्मग्रंथ.

भासमानो (Bhāsamāno): बोलणारा.

न तक्‍करो (Na takkaro): खरा आचरणकर्ता नाही.

पमत्तो (Pamatto): असावध.

गोपोव (Gopova): गवळ्यासारखा.

गावो (Gāvo): गायी.

गणयं (Gaṇayaṃ): मोजणारा.

परेसं (Paresaṃ): दुसऱ्यांचे.

न भागवा (Na bhāgavā): हिस्सा मिळवणारा नाही.

सामञ्‍ञस्स (Sāmaññassa): संन्यासाचा, धर्माचा.

गाथा २०

मूळ पाली:

अप्पम्पि चे संहित भासमानो, धम्मस्स होति अनुधम्मचारी।

रागञ्‍च दोसञ्‍च पहाय मोहं, सम्मप्पजानो सुविमुत्तचित्तो।

अनुपादियानो इध वा हुरं वा, स भागवा सामञ्‍ञस्स होति॥

मराठीत अर्थ:

जरी कोणी थोडे धम्मग्रंथांचे पाठन करत असले, तरी जर तो धम्मानुसार आचरण करतो, राग, द्वेष आणि मोह यांचा त्याग करतो, योग्य ज्ञानाने युक्त आणि पूर्ण मुक्त मनाचा आहे, आणि या जगात किंवा परलोकात आसक्ती ठेवत नाही, तोच संन्यासाचा (धर्माचा) खरा हिस्सा मिळवतो.

शब्दार्थ:

अप्पम्पि (Appampi): थोडेही.

भासमानो (Bhāsamāno): बोलणारा.

अनुधम्मचारी (Anudhammacārī): धम्मानुसार आचरण करणारा.

रागञ्‍च दोसञ्‍च (Rāgañca dosañca): राग आणि द्वेष.

पहाय (Pahāya): त्याग करून.

मोहं (Mohaṃ): मोह.

सम्मप्पजानो (Sammappajāno): योग्य ज्ञानाने युक्त.

सुविमुत्तचित्तो (Suvimuttacitto): पूर्ण मुक्त मनाचा.

अनुपादियानो (Anupādiyāno): आसक्ती न ठेवणारा.

इध वा (Idha vā): या जगात किंवा.

हुरं वा (Huraṃ vā): परलोकात.

स भागवा (Sa bhāgavā): तोच हिस्सा मिळवणारा.

सामञ्‍ञस्स (Sāmaññassa): संन्यासाचा, धर्माचा.

सारांश:

यमकवग्गो हे प्रकरण मुख्यतः मनाच्या शक्तीवर, चांगल्या आणि वाईट कर्मांच्या परिणामांवर आणि धम्माच्या आचरणावर जोर देते. मनाचे नियंत्रण, द्वेषाचा त्याग, इंद्रियांचे संयमन, शीलाचे पालन आणि धम्मानुसार आचरण यातूनच खरे सुख आणि मोक्ष (निब्बान) प्राप्त होतो, हे या गाथांमधून स्पष्ट होते. केवळ शाब्दिक ज्ञानापेक्षा आचरण अधिक महत्त्वाचे आहे, हा या वग्गाचा मुख्य संदेश आहे.